Việt Nam, đối tác quan trọng và tin cậy của Nhật Bản

Nhận lời mời của Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính, Thủ tướng Nhật Bản Kishida Fumio sẽ thăm chính thức Việt Nam từ ngày 30/4 - 1/5/2022.

Chuyến thăm chính thức Việt Nam của Thủ tướng Nhật Bản Kishida diễn ra trong bối cảnh tình hình thế giới và khu vực đang diễn biến rất phức tạp, cho thấy rõ Nhật Bản đánh giá cao vị thế của ASEAN nói chung và Việt Nam nói riêng. Đặc biệt, chuyến thăm Việt Nam của Thủ tướng Kishida, diễn ra chỉ 5 tháng sau chuyến thăm Nhật Bản hết sức thành công của Thủ tướng Phạm Minh Chính (11/2021) và là chuyến thăm Việt Nam đầu tiên trên cương vị mới của Thủ tướng Kishida sau 6 tháng nhậm chức.

Chuyến thăm cho thấy, Nhật Bản và cá nhân Thủ tướng Kishida tiếp tục đặc biệt coi trọng vai trò và vị thế của Việt Nam tại khu vực và trên thế giới, cũng như dành nhiều tình cảm cho Việt Nam, đối tác quan trọng và tin cậy của Nhật Bản.

Thủ tướng Nhật Bản Kishida Fumio đón Thủ tướng Phạm Minh Chính thăm Nhật Bản, tháng 11/2021 - Ảnh: VGP/Nhật Bắc

Là quốc gia nghèo tài nguyên, dân số đông, kinh tế bị tàn phá kiệt quệ trong chiến tranh thế giới thứ hai. Sau chiến tranh, kinh tế Nhật Bản trải qua các giai đoạn: nhanh chóng phục hồi (1945-1954), phát triển cao độ (1955-1973), tăng trưởng chậm lại (1974-1990) và trì trệ (từ 1991 đến nay). Hiện tại Nhật Bản vẫn là cường quốc kinh tế thứ 3 thế giới.

Từ tháng 10/2021, Thủ tướng Kishida Fumio lên nắm quyền sau khi đắc cử Chủ tịch đảng LDP (30/9/2021) và đảng LDP giành thắng lợi tại bầu cử Hạ viện (31/10/2021). Về chính sách, Thủ tướng Kishida nêu 02 ưu tiên: phòng chống dịch COVID-19, đẩy mạnh tiêm phòng, bảo đảm vắc-xin và cải thiện hệ thống y tế; thực hiện “chủ nghĩa tư bản kiểu mới” với 02 trục song hành là Chiến lược tăng trưởng và Chiến lược phân phối.

Năm 2020, kinh tế lần đầu tiên sau bốn năm rưỡi rơi vào suy thoái (GDP giảm 4,5%, giảm cao nhất kể từ năm 1995). Năm 2021, GDP phục hồi nhẹ (tăng 1,6%), GDP Quý 4/2021 tăng 5,4%/năm, lần đầu tăng sau 2 Quý. Kim ngạch thương mại năm 2021 đạt 167.658 tỷ yên với xuất khẩu đạt 83.093 tỷ yên, tăng 21,5% và nhập khẩu đạt 84.565 tỷ yên, tăng 24,3%. 

Tuy nhiên từ đầu năm 2022 đà tăng trưởng chậm lại do ảnh hưởng tiêu cực của làn sóng COVID-19 mới và giá nguyên liệu thô tăng, đáng chú ý cán cân thương mại thâm hụt lớn nhất trong 8 năm qua vào tháng 1/2022 (19 tỷ USD), đồng Yên liên tục giảm so với đồng USD.

Ngân sách năm tài khóa 2022 là 107.596 tỷ yên (940 tỷ), cao kỷ lục, tăng năm thứ 10 liên tiếp; tập trung các khoản chi an sinh xã hội với 36.273 tỷ yên, quốc phòng 5.368 tỷ yên, dự phòng quỹ COVID-19 5.000 tỷ yên… Ngân hàng Trung ương giữ nguyên chính sách tài chính siêu lỏng. 

Về an ninh quốc phòng, Nhật Bản cân nhắc sửa đổi Chiến lược An ninh quốc gia, Đại cương phòng vệ và Kế hoạch phòng vệ trung hạn, xem xét mọi sự lựa chọn, bao gồm cả tăng cường năng lực tấn công.

Dịch COVID -19 đã tác động sâu sắc, nhiều mặt đến đời sống kinh tế, xã hội của Nhật Bản. Tính đến giữa tháng 4/2022, trên toàn Nhật Bản có hơn 7,1 triệu ca nhiễm, hơn 28.000 ca tử vong. Chính phủ đã ban hành các gói ứng phó khẩn cấp lớn nhất trong lịch sử, tổng trị giá khoảng 3.000 tỷ USD, thông qua 03 gói ngân sách bổ sung cho Ngân sách năm tài khóa 2020 để hỗ trợ các doanh nghiệp, bảo vệ công ăn việc làm, đảm bảo cuộc sống của người dân (bao gồm cả người nước ngoài sinh sống tại Nhật Bản), cải thiện hệ thống y tế, an sinh xã hội, phát triển thuốc/vắc-xin điều trị... Trong các gói ứng phó khẩn cấp nêu trên, Chính phủ Nhật Bản dành 220 tỷ yên (2 tỷ USD) hỗ trợ doanh nghiệp Nhật Bản di chuyển sản xuất trở lại trong nước và 23,5 tỷ yên (0,2 tỷ USD) hỗ trợ doanh nghiệp Nhật Bản đa dạng hóa sản xuất sang nước thứ 3.

Tháng 10/2021, Thủ tướng Kishida Fumio trở thành Thủ tướng thứ 100 của Nhật Bản, tiếp tục triển khai đường lối đối ngoại của các Thủ tướng tiền nhiệm Abe Shinzo và Suga Yoshihide; tiếp tục coi quan hệ đồng minh Nhật - Mỹ là trục cơ bản; thúc đẩy 3 trụ cột về ngoại giao, an ninh quốc phòng gồm: kiên quyết bảo vệ những giá trị phổ quát như tự do, chủ nghĩa dân chủ, nhân quyền, thượng tôn pháp luật, phối hợp với các nước đồng minh, đồng chí hướng thúc đẩy Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và rộng mở (FOIP); bảo đảm hòa bình và ổn định của Nhật Bản, tăng cường năng lực phòng vệ, phòng thủ tên lửa, bảo đảm an ninh trên biển để bảo vệ vững chắc lãnh thổ, lãnh hải, không phận, cũng như tính mạng và tài sản người dân; giải quyết những vấn đề toàn cầu, dẫn dắt cộng đồng quốc tế, đóng góp cho nhân loại; nỗ lực vì thế giới không có vũ khí hạt nhân, thúc đẩy các biện pháp ứng phó với trái đất nóng lên, xây dựng những luật lệ mới như lưu thông dữ liệu tự do.

Ngày 17/01/2022, Thủ tướng Kishida phát biểu diễn văn chính sách tại Quốc hội, nhấn mạnh “Ngoại giao hiện thực trong thời đại mới” trong bối cảnh tình hình thế giới ngày càng diễn biến phức tạp với ba trụ cột: coi trọng những giá trị phổ quát và nguyên tắc về tự do, chủ nghĩa dân chủ, nhân quyền, thượng tôn pháp luật; tích cực tham gia giải quyết những vấn đề toàn cầu và bảo đảm sinh mạng và cuộc sống người dân Nhật Bản.

Việt Nam và Nhật Bản thiết lập quan hệ ngoại giao ngày 21/9/1973. Trong những năm gần đây, quan hệ Việt Nam và Nhật Bản phát triển nhanh chóng. Nhật Bản là nước G-7 đầu tiên đón Tổng Bí thư Việt Nam đi thăm (năm 1995), nước G-7 đầu tiên thiết lập quan hệ Đối tác chiến lược với Việt Nam (năm 2009), nước G-7 đầu tiên công nhận quy chế kinh tế thị trường của Việt Nam (năm 2011), nước G-7 đầu tiên mời Việt Nam tham dự Hội nghị Thượng đỉnh G7 mở rộng (5/2016).

Nhân chuyến thăm cấp nhà nước tới Nhật Bản của Chủ tịch nước Trương Tấn Sang (tháng 03/2014) Việt Nam và Nhật Bản đã nâng Khuôn khổ quan hệ Đối tác chiến lược sâu rộng vì hòa bình và thịnh vượng ở Châu Á.

Có thể nói, đến nay quan hệ giữa hai nước đang ở giai đoạn tốt nhất trong lịch sử kể từ khi thiết lập quan hệ ngoại giao, có sự tin cậy cao. Lãnh đạo cấp cao hai nước duy trì thường xuyên các chuyến thăm và tiếp xúc tại các diễn đàn quốc tế và khu vực, gần đây có: 

Lãnh đạo Nhật Bản thăm Việt Nam: Thủ tướng Nhật Bản thăm Việt Nam tổng cộng 11 lần; Chủ tịch Hạ viện thăm Việt Nam tháng 01/2002 và tháng 5/2017; Chủ tịch Thượng viện Yamazaki thăm tháng 12/2015. Hoàng Thái tử Nhật Bản Naruhito (Nhà vua hiện nay) thăm chính thức Việt Nam tháng 2/2009. Nhà vua Akihito và Hoàng hậu (đã thoái vị, hiện là Thượng Hoàng Nhật Bản) thăm Việt Nam (28/02-5/3/2017); Hoàng tử Nhật Bản Akishino thăm chính thức Việt Nam tháng 6/1999 và thăm với tư cách cá nhân tháng 8/2012. 

Lãnh đạo Việt Nam thăm Nhật Bản: Tổng Bí thư ta thăm Nhật Bản 04 lần; Chủ tịch nước thăm Nhật Bản 03 lần; Thủ tướng Chính phủ thăm Nhật Bản 20 lần; Chủ tịch Quốc hội thăm Nhật Bản 04 lần.

Các cơ chế hợp tác quan trọng: Ủy ban Hợp tác Việt-Nhật do hai Bộ trưởng Ngoại giao làm đồng Chủ tịch (từ năm 2007, đã họp 11 lần); Đối thoại Đối tác chiến lược Việt Nam - Nhật Bản về ngoại giao - an ninh - quốc phòng cấp Thứ trưởng ngoại giao (từ năm 2010, đã họp 07 lần); Đối thoại Chính sách quốc phòng Việt - Nhật cấp Thứ trưởng (từ tháng 11/2012, đã họp 07 lần); Đối thoại An ninh cấp Thứ trưởng (từ tháng 11/2013, đã họp 06 lần); Ủy ban hỗn hợp về thương mại, năng lượng và công nghiệp (từ 2014, đến nay đã họp 03 lần); Đối thoại Nông nghiệp cấp Bộ trưởng (từ 2014, đến nay đã họp 05 lần); Đối thoại chính sách biển Việt Nam - Nhật Bản cấp Bộ trưởng (thành lập từ tháng 12/2019).

Nhật Bản là đối tác kinh tế quan trọng hàng đầu của Việt Nam và là nước G7 đầu tiên công nhận quy chế kinh tế thị trường của Việt Nam (tháng 10/2011). Nhật Bản là nước tài trợ ODA lớn nhất, nhà đầu tư số 3, đối tác du lịch thứ 3, thương mại lớn thứ 4 của Việt Nam.

Về thương mại, hai nước đã dành cho nhau thuế suất tối huệ quốc từ 1999. Năm 2021 kim ngạch thương mại song phương đạt 42,7 tỷ USD, xuất khẩu đạt 20 tỷ USD (tăng 4,4%)  và nhập siêu 2,52 tỷ USD. Trong 3 tháng đầu năm 2022, kim nghạch xuất nhập khẩu đạt 11,2 tỷ USD, tăng 11% so với cùng kỳ năm 2021, trong đó xuất khẩu đạt gần 5,4 tỷ USD, tăng 10,1% và nhập khẩu đạt gần 5,8 tỷ USD, tăng 11,7% so với cùng kỳ năm 2021. Lũy kế đến 20/3/2022, Nhật Bản có 4.828 dự án FDI còn hiệu lực tại Việt Nam với tổng vốn đầu tư đăng ký hơn 64,410 tỷ USD, đứng thứ 3 sau Hàn Quốc và Singapore trong tổng số 139 quốc gia và vùng lãnh thổ đầu tư vào Việt Nam (Nguồn: Cục Đầu tư nước ngoài). Năm 2021, Nhật Bản có 9 dự án cấp mới và 8 lượt góp vốn mua cổ phần, đứng thứ 4 với tổng vốn đăng ký 200 triệu USD. 

Về viện trợ phát triển chính thức ODA, Nhật Bản là nước cung cấp vốn vay bằng đồng Yên cho Việt Nam lớn nhất, tổng giá trị vay cho đến 12/2019 là 2.578 tỷ Yên (tương đương khoảng 23,76 tỷ USD, chiếm 26,3% tổng vốn ký kết vay nước ngoài của Chính phủ).

Hợp tác nông nghiệp có bước đột phá từ năm 2014 trong chuyến thăm cấp Nhà nước tới Nhật Bản của Chủ tịch nước Trương Tấn Sang. Hai bên đã ký kết và triển khai Tầm nhìn trung và dài hạn trong hợp tác Nông nghiệp Việt Nam - Nhật Bản (9/2015, ký sửa đổi tháng 5/2018, nhất trí triển khai giai đoạn hai 2020-2024 vào tháng 12/2020).  Hợp tác ứng phó với biến đổi khí hậu tiếp tục phát triển mạnh mẽ, thực chất với việc Nhật Bản liên tục cung cấp ODA những năm gần đây cho các dự án ứng phó với biến đổi khí hậu của Việt Nam.

Từ năm 1992 đến nay, Việt Nam đã cử nhiều tu nghiệp sinh sang Nhật Bản. Hiện Việt Nam đứng thứ nhất về số lượng thực tập sinh nước ngoài tại Nhật Bản với hơn 200.000 người. Hai bên đã ký: Bản ghi nhớ về việc Nhật Bản tiếp nhận điều dưỡng viên, hộ lý của Việt Nam; Bản ghi nhớ hợp tác về chế độ thực tập sinh kỹ năng (6/2017); Bản ghi nhớ hợp tác về chế độ Lao động kỹ năng đặc định (5/2019).

Quan hệ hợp tác về giáo dục và đào tạo giữa hai nước đã phát triển dưới nhiều hình thức, Nhật Bản là một trong những nước viện trợ không hoàn lại lớn nhất cho ngành giáo dục đào tạo của Việt Nam. Hai bên đã ký kết nhiều văn kiện hợp tác trong lĩnh vực này. Số lưu học sinh Việt Nam tại Nhật Bản hiện đạt hơn 51.000 người. Nhật Bản đang hợp tác để nâng cấp 04 trường đại học của Việt Nam đạt đại học chất lượng cao; đang hợp tác xây dựng Trường Đại học Việt-Nhật nhằm đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho Việt Nam trong lĩnh vực khoa học công nghệ, quản lý và dịch vụ; hỗ trợ Việt Nam dạy tiếng Nhật tại một số trường tiểu học, phổ thông cơ sở tại Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh. Hai bên đã ký Biên bản hợp tác về các biện pháp giảm thiểu tình trạng du học sinh Việt Nam vi phạm pháp luật tại Nhật Bản (10/2018).

Năm 2019, lượng khách du lịch Nhật Bản vào Việt Nam đạt 951.962 người, đứng thứ 3, tăng 15,2% so với cùng kỳ năm trước. 
Nhật Bản đã mở Tổng lãnh sự quán tại thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng (01/2022). Việt Nam mở Tổng Lãnh sự quán tại Osaka (3/1997) và Fukuoka (4/2009); bổ nhiệm Lãnh sự danh dự Việt Nam tại thành phố Nagoya (tỉnh Aichi), thành phố Kushiro (Hokkaido), tỉnh Mie. 

Từ ngày 01/01/2004, Việt Nam đơn phương miễn thị thực cho người Nhật đi du lịch và kinh doanh vào Việt Nam trong vòng 15 ngày và từ ngày 01/7/2004, quyết định miễn thị thực nhập cảnh ngắn hạn cho mọi công dân mang hộ chiếu Nhật Bản. Ngày 8/3/2005, hai bên đã trao đổi Công hàm miễn thị thực nhập cảnh cho công dân hai nước Việt Nam và Nhật Bản mang Hộ chiếu ngoại giao và công vụ trong thời hạn lưu trú không quá 90 ngày bắt đầu thực hiện từ 01/5/2005.

Nhật Bản bắt đầu thực hiện việc nới lỏng quy chế cấp thị thực nhiều lần (từ ngày 30/9/2014 và nới lỏng hơn từ ngày 15/02/2016) và thị thực một lần (từ 20/11/2014) cho công dân Việt Nam; đơn giản hóa thủ tục xin visa ngắn hạn dành cho người có vị trí trong xã hội (cán bộ, công chức cơ quan nhà nước, nhân viên doanh nghiệp tư nhân, nhà tri thức-văn hóa) từ ngày 01/3/2019.  

Hợp tác địa phương hai nước được thúc đẩy mạnh mẽ, địa phương của Việt Nam và Nhật Bản đã ký hơn 70 văn bản hợp tác, trong đó các cặp quan hệ tiêu biểu có Tp. Hồ Chí Minh với Osaka (2007), Nagano (2017), Hà Nội với Fukuoka (2008), Tokyo (2013), Đà Nẵng với Sakai (2009), Yokohama (2013), Phú Thọ - Nara (2014), Huế - Kyoto (2014), Hưng Yên - Kanagawa (2015), Hải Phòng - Niigata (2015)... 

Hợp tác liên quan đến phòng chống COVID-19, Nhật Bản viện trợ không hoàn lại hơn 7,4 triệu liều vắc-xin, hơn 4 tỷ yên để cung cấp trang thiết bị, hỗ trợ kỹ thuật, cải thiện hệ thống y tế, Chính phủ, Quốc hội và địa phương ta hỗ trợ hơn 1,2 triệu khẩu trang cho Nhật Bản. Tính đến nay, ta đã đưa hơn 30.000 công dân Việt Nam về nước. Hiện Nhật Bản đã nới lỏng quy chế cho phép người Việt Nam (trừ khách du lịch) nhập cảnh.

Cộng đồng người Việt Nam tại Nhật Bản có hơn 450.000 người. Người Việt hiện sinh sống, làm việc và học tập trên khắp 47 tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương của Nhật Bản, trong đó chủ yếu tập trung tại tỉnh Aichi (hơn 40.000 người) Tokyo (hơn 36.000 người) và các tỉnh Osaka (hơn 35.000 người), Saitama (gần 26.000 người), Chiba (khoảng 20.000 người), Fukuoka (gần 20.000 người).

Trong chuyến thăm chính thức Việt Nam lần này trên cương vị mới, trong chương trình chuyến thăm, Thủ tướng Kishida dự kiến sẽ gặp gỡ với các Lãnh đạo cấp cao của Việt Nam, dự Hội nghị hợp tác đổi mới công nghệ, chuyển đổi số....Hai bên sẽ rà soát và thống nhất các biện pháp cụ thể để chuyến thăm của Thủ tướng Kishida là dấu mốc “mở ra giai đoạn mới” của quan hệ đối tác chiến lược sâu rộng Việt-Nhật. Hai bên sẽ tăng cường hợp tác trên các lĩnh vực một cách thực chất như thúc đẩy kim ngạch thương mại, tạo điều kiện để hàng hóa Việt Nam, đặc biệt là hàng nông sản, xuất khẩu sang Nhật, thúc đẩy chương trình vốn vay ODA thế hệ mới, đầu tư chất lượng cao, tăng cường chuyển giao công nghệ, đa dạng hóa chuỗi cung ứng, chuyển đổi số, hợp tác phát triển vaccine và thuốc điều trị COVID-19, phát triển nguồn nhân lực, đô thị thông minh, hạ tầng giao thông, ứng phó biến đổi khí hậu, hợp tác giữa các địa phương, giao lưu nhân dân...đáp ứng lợi ích và nguyện vọng của nhân dân hai nước.

Chuyến thăm sẽ tạo động lực mạnh mẽ, làm sâu sắc hơn nữa mối quan hệ đối tác chiến lược sâu rộng Việt Nam - Nhật Bản cũng như củng cố mối quan hệ thân thiết giữa cá nhân Thủ tướng Kishida với Lãnh đạo Việt Nam, góp phần tăng cường tin cậy chính trị giữa hai nước trên cơ sở tình cảm, chân thành, tin cậy. Đưa quan hệ hai nước lên một tầm cao mới, phát triển toàn diện hướng tới kỷ niệm 50 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam-Nhật Bản trong năm 2023.

Minh Anh. Nguồn dangcongsan.vn/